مرزهای پرخاشگری! تفاوت پرخاشگری و رفتار قاطعانه را میشناسید؟
تا الان کسی را دیده‌اید که از خجالتی بودن خودش راضی باشد؟ یا کسی که افتخار کند که در اغلب شرایط نظر حقیقی خودش را ابراز نمی‌کند؟ مطمئنا نه! همه افراد خجالتی از رفتارهای خودشان ناراضی هستند.
اما یک سوال: تا الان چند بار افرادی را دیده‌اید که به دلیل رفتار قاطعانه به خودشان افتخار کنند؟ مثلا به خاطر اینکه در یک جمع به راحتی نظر مخالف خودشان را ابراز کرده‌اند، در مقابل درخواست یک دوست جواب منفی داده‌اند و… خب این موضوع را بارها دیده‌ایم. اما می‌دانید مشکل کجاست؟
مشکل اینجاست که من، شما و خیلی از اطرافیانمان، گاها زمانی که در حال افتخار به رفتار قاطعانه خود هستیم (که مثلا از اعتماد به نفس بالایمان سرچشمه می‌گیرد) در اصل به رفتاری افتخار می‌کنیم که پرخاشگرانه بوده! این مشکل خیلی از ما انسان‌هاست که خطوط و مرز رفتارهای پرخاشگرانه را با رفتار قاطعانه متوجه نشده‌ایم و تصور می‌کنیم هر واکنشمان در مقابل افراد زورگو و… به دلیل اعتماد به نفس بالایمان است!
همانطور که انسان خجالتی نمی‌تواند به رفتارش افتخار کند، رفتارهای پرخاشگرانه هم افتخار ندارند! در این مقاله می‌خواهم یک مطلب متفاوت را در اختیارتان بگذارم. در انتهای مطالعه این مطلب به خوبی توانایی تشخیص رفتار پرخاشگرانه و قاطعانه را دارید و با این دانش می‌توانید علاوه بر خودتان، به اطرافیانتان هم کمک کنید.
تفاوت پرخاشگری و رفتار قاطعانه ؛ یک مرز باریک!
واقعا مرز بین قاطعیت و پرخاشگری به شدت باریک است. همین موضوع است که باعث می‌شود گاها بدون آگاهی و با توجیه اینکه در حال ابراز قاطعیت هستیم، رفتارهای واقعا ترسناکی از خودمان بروز دهیم. بهتر است به جای توضیح بیشتر، به سراغ اولین سوء تفاهم برویم:
1_ کنترل کردن دیگران
رایج‌ترین رفتار پرخاشگرانه که با رفتار قاطعانه اشتباه گرفته می‌شود، کنترل کردن دیگران است! بیایید کمی با هم روراست باشیم. هم من و هم شما بارها و در شرایط مختلف سعی کرده‌ایم که اطرافیانمان را کنترل کنیم. اما به چه بهانه‌ای؟ به بهانه اینکه ما دانش، مهارت، علم، تجربه و… بیشتری داریم! بله دقیقا بارها شده در زمان شروع یک بحث، به بهانه اینکه حرف ما قطعا درست است سعی کرده‌ایم نظرمان را به بقیه تحمیل کنیم.
فارغ از اینکه نظر ما درست باشد یا نه، به عنوان اولین رفتار قاطعانه باید یاد بگیریم که وظیفه ما این است: نگذاریم کسی به زور نظرمان را تغییر دهد. نه اینکه به زور بخواهیم نظر و رفتار دیگران را تغییر دهیم. در اصل رفتار قاطعانه یعنی اینکه نظرمان را صادقانه بیان کنیم، بدون اینکه انتظار داشته باشیم بقیه در مقابل آن تسلیم شوند.
مثلا تصور کنید: روز جمعه قرار است به سفر بیرون شهر با دوستانتان بروید. آنها جاده‌ای را برای عبور انتخاب کرده‌اند که شما مطمئنید در شرایط آب و هوای فعلی، عبور از آن سخت است و حتی می‌تواند باعث ایجاد خطرات مالی و جانی شود. به عنوان یک فرد حاضر در این جمع، شما نظر و دانشتان در مورد این موضوع را اعلام می‌کنید و مستندات را هم به بقیه نشان می‌دهید. اما در ادامه همه با نظر شما مخالفت کرده و می‌گویند که قصد ندارند از مسیر دیگری بروند.
حالا اینجاست که می‌توانید یک رفتار پرخاشگرانه نشان دهید: به هیچ عنوان نظر آنها را قبول کنید، به شدت روی حرفتان پافشاری کرده و حتی با بقیه سر این موضوع دعوا و بحث کنید. (کنترل کردن رفتار و نظر بقیه)
یا اینکه یک رفتار قاطعانه داشته باشید: بدون توجه به حرف بقیه، نظر مخالفشان، مسخره کردن آنها و… بگویید که حاضر نیستید در این سفر آنها را همراهی کنید.
اینجا دقیقا مرز میان این دو رفتار مشخص می‌شود! دقت کنید که این قهر کردن نیست، بلکه شما به دلیل اطمینانی که از شرایط نامناسب دارید، حاضر شده‌اید از همراهی بقیه به قیمت به دردسر انداختن خودتان، خودداری کنید.
2_ رفتار منفعل-پرخاشگرانه
یکی دیگر از رفتارهای پرخاشگرانه که گاها با رفتار قاطعانه اشتباه گرفته می‌شود، همین رفتار منفعل-پرخاشگرانه است. اما یعنی چه؟ تصور کنید در همان شرایط مثال قبلی هستیم. دوستانتان همراه با شما قرار است به سفر کوتاهی بروند و کسی به حرف شما در مورد جاده خطرناک مسیر اهمیت نمی‌دهد.
در این شرایط شما به جای نشان دادن یک رفتار قاطعانه که در مورد آن صحبت کردم، یک رفتار منفعل-پرخاشگرانه نشان می‌دهید. چطور؟ در ظاهر نشان می‌دهید که مشکلی با این سفر ندارید، اما در همان ابتدای شروع سفر، رفتارهای نامناسب را آغاز می‌کنید. مثلا برای حاضر شدن تعلل می‌کنید و باعث عقب افتادن سفر می‌شوید. در آوردن وسایلی که به شما سپرده‌اند، اهمال کاری می‌کنید، در سفر به جای خوش گذراندن، سعی می‌کنید با یک رفتار نامناسب یا شاید حتی قهر کردن، همه چیز را برای بقیه بهم بزنید و…
همانطور که بهتر از من می‌دانید، یک رفتار قاطعانه در این شرایط این است: یا با اظهار نظر مخالف، از رفتن به سفر خودداری کنید یا اینکه اگر به آن سفر رفتید «شرایط را بپذیرید» و مثل بقیه سعی کنید که از همه چیز لذت ببرید.
3_ رک بودن
مرز میان رک بودن حاصل از پرخاشگری و رک بودن حاصل از رفتار قاطعانه، باریک نیست؛ بلکه خطرناک است! خیلی با این شرایط روبرو شده‌ایم که دوستان یا حتی اعضای خانواده‌مان به رک بودنشان در مقابل فلان شخص افتخار کنند. اما شاید اگر معنای واقعی رک بودن را بدانند، دیگر حتی در مورد رفتارهای گذشته‌شان هم صحبت نکنند.
همانطور که آقای محسن محمدی در مقاله رک بودن نوشته: اصلی ترین ویژگی این رفتار، ثمربخشی آن است! موضوع بعدی هم این است که رک بودن باید تا جای ممکن ارتباط بین شما و فرد مقابل را در حد مطلوب نگه داشته و باعث ایجاد کدورت در آن نشود. دقت کنید که هر دو موارد گفته شده باید در کنار هم در یک رفتار قاطعانه یا همان رک بودن وجود داشته باشند.
مثلا اگر شما به دلیل اشتباه منشی یک مطب که باعث شده 2 ساعت معطل شوید، در جلو جمع سر او داد بزنید، احتمالا سریع‌تر به حق خودتان که همان رفتن نزد دکتر است، می‌رسید. اما این رفتار شما باعث می‌شود که علاوه بر منشی، اعضای مطب و حتی خود دکتر نسبت به شما نظر منفی و بدی پیدا کنند.
حالا در یک شرایط دیگر اگر بخواهید بر سر مامور راهنمایی و رانندگی یا حتی مامور پلیس 110 به دلیلِ توجیه شده خودتان باز هم آن رفتار رک بودن را به کار برده و به شدت مخالفت کنید، این بار حتی اثربخشی هم از بین رفته و احتمالا نتیجه خیلی بدتری را به دست می‌آورید.
رک بودن واقعی، این است که شما نظرتان را ابراز کنید، به طوری که به نتیجه اثربخش رسیده و تا جای ممکن کدورتی هم به وجود نیاورید. متاسفانه اغلب افراد تصور می‌کنند که رک بودن همراه با اخم‌های درهم کشیده، چشمانی گرد و صورتی قرمز شده از عصبانیت امکان‌پذیر است. اما نظرتان چیست این رفتار را با کمی لبخند یا صرفا یک حالت چهره جدی اجرا کنید؟
4_ در نظر نگرفتن شرایط
بیایید یک بار دیگر شرایط مثال قبلی در مورد برخورد با پلیس راهنمایی و رانندگی را در نظر بگیریم. تصور کنید در یک کشور غربی که پلیس‌های راهنمایی و رانندگی آن رفتار نامناسبی دارند، در حال رانندگی هستید. در میان راه یکی از آنها به شما می‌گوید که به دلیل سرعت غیر مجاز باید خودروتان را به پارکینگ منتقل کنید. شما بسیار از این موضوع ناراحتید چون مطمئنید که در کل طول مسیر به هیچ عنوان سرعت غیرمجازی نداشتید. اما رفتار قاطعانه در اینجا چه رفتاری است؟
خب به خوبی می‌دانیم که داد زدن و بحث کردن با طرف مقابل یک رفتار پرخاشگرانه است. از طرفی به دلیل اخلاق نامناسب این پلیس، هرچه به رفتارهای قاطعانه، مذاکره و… متوسل می‌شویم بازخورد خوبی نمی‌گیریم. حالا در چنین شرایطی رفتار عاقلانه کدام است؟
حتی اغلب افراد قاطع هم در این زمان عصبانی شده و ممکن است به پرخاشگری روی بیاورند. شاید هم به سراغ راهکارهای دیگری مثل مذاکره با مافوق یا حتی شکایت قضایی و… بروند. اما یک نکته مهم:
ما در بعضی مواقع مجبوریم شرایط را در نظر بگیریم. مطمئنا در مثال بالا شما مورد ظلم واقع شده‌اید. رفتار قاطعانه هم رفتاری است که می‌گوید شما نباید در مقابل ظلم سکوت کنید. اما یک سوال: آیا حاضرید برای گرفتن حقتان تمامی سختی مسیر را به جان بخرید؟ شاید نیاز باشد برای حل این مشکل:
2 هفته مرخصی بگیرید،
شکایت کنید،
دائما از این دادگاه به آن مرکز دولتی بروید،
هزینه زیادی پرداخت کنید،
و…
و حتی در نهایت هم در این شکایت پیروز نشوید. مطمئنا این پیگیری‌ها یک رفتار قاطعانه است اما رفتار عقلانی‌تر می‌تواند این باشد که: با توجه به مشکلات بسیار، از ادامه دادن این مسیر خودداری کنیم.
دقت کنید که در این شرایط ما به توانایی‌هایمان شک نداریم و می‌دانیم که انسان قاطعی هستیم (یعنی در حال بروز خجالت و فرار کردن نیستیم.) اما شرایط را در نظر می‌گیرم و می‌بینم که حتی پیروز شدن در این مشکل، ضرر مالی و زمانی و… بسیاری برای ما دارد. بنابراین تصمیم بهتر را می‌گیریم.
در اصل ما گاها به بهانه رفتار قاطعانه، لج می‌کنیم! بله، برای اینکه به همه ثابت کنیم حق با ما بود، حاضر می‌شویم همه چیز از جمله زمان، انرژی، هزینه و… را زیر پا بگذاریم. مطمئنا نمی‌توان لج کردن و علاقه‌مان به ثابت کردن خود را پای رفتار قاطعانه گذاشت.
5_ اقتدار یا زورگویی؟!
یکی از شرایط دردناکی که قبلا با آن زیاد برخورد داشتم، زمانی است که یک پدر از اقتدارش در منزل صحبت می‌کند! احتمالا شما هم گاها افرادی را دیده‌اید که از رفتار مقتدرانه‌شان در منزل حرف می‌زنند و اعتراف می‌کنند که در خانه، کسی حرعت حرف زدن روی حرف من را ندارد. شما را نمی‌دانم ولی خب من به جای اقتدار، اسم این رفتار را زورگویی می‌گذارم. می‌دانید دلیل زورگویی در خانه چیست؟ فارغ از آموزش‌های اشتباه کودکی فرد، اغلبِ رفتارهای پرخاشگرانه و زورگویی‌ها در خانه، ناشی از این است که او در خارج از منزل با مشکل عدم رفتار قاطعانه روبرو است.
مثلا فرد در محل کار توانایی ابراز احساسات خودش را ندارد، از طرف همکار رده بالاتر یا حتی رئیس شرکت مورد بی‌احترامی یا بی‌توجهی قرار می‌گیرد، در اجتماع نمی‌تواند به خوبی حق خودش را بگیرد و…
در ادامه این رفتارها باعث می‌شود که او به ابراز پرخاشگری روی بیاورد. اما چنین شخص خجالتی در چه مکانی توانایی ابراز این زورگویی خودش را دارد؟ تنها جایی که می‌تواند این رفتار خودش را بروز دهد، خانه است. چون در خانه کسی هنوز جرئت مقابله با او را ندارد. در اصل این فرد خانه را به یک حکومت نظامی تبدیل می‌کند و خود را به عنوان پادشاه آن می‌بیند. به این صورت یک مرهم و چسب زخم روی مشکلاتی می‌گذارد که دائما در بیرون از خانه با آنها روبرو شده.
جالب اینجاست که کودکانی که در این خانه‌ها بزرگ می‌شوند، بعد از مدت کوتاهی از رفتار پدر یا مادر پرخاشگر خود الگوبرداری کرده و این رفتار را به همان به شکل به آنها برمی‌گردانند.
6_ رابطه برد و باخت نداریم!
نکته مهمی که در رفتار قاطعانه وجود دارد و اغلب افراد به آن توجه نمی‌کنند این است: نتیجه یک رفتار قاطعانه برد و باخت نیست، بلکه برد-برد است!
مثلا تصور کنید که در صف عابر بانک ایستاده‌اید و یک نفر بدون توجه به صف، جلوتر از شما می‌ایستد. خب اغلب افراد در چنین شرایط تصور می‌کنند که رفتار قاطعانه، آن رفتاری است که باعث شود این فرد به سزای این عمل زشت خودش برسد یا در اصل ببازد و خودشان هم به عنوان برنده، به جایگاه قبلی در صف برسند.
اما در رفتار قاطعانه واقعی، شما باید فکر کنید که چطور می‌توانم یک معادله برد-برد میان خودم و این شخص ایجاد کنم؟ مطمئنا اینکه هیچ صحبتی با طرف مقابل نکنید، یک معامله برد-باخت به نفع او است و در مقابل پرخاشگری و رفتار نامناسب، معامله را احتمالا به سمت شما تغییر می‌دهد. (هر چند که مزایای آن در مقابل معایبش کمتر است.)
معامله برد-برد در این شرایط این است که شما با روی خوش از او بخواهید به صف احترام گذاشته و به انتها برود. جالب اینجاست که در بسیاری از شرایط متوجه می‌شوید اصل مشکل به دلیل یک سوء تفاهم بوده و نه از روی قصد!
کلام آخر؛ 3 رفتار واقعی را بشناسید!
می‌دانید مشکلی که باعث می‌شود مرز میان رفتار قاطعانه و پرخاشگری را متوجه نشویم چیست؟ این است که اغلب تصور می‌کنیم کلا دو نوع رفتار در مواجهه با هر شرایطی داریم؛ رفتار قاطعانه و خجولی. بیشتر مردم تصور می‌کنند هر رفتاری که در تضاد با خجولی باشد، قاطعانه است در حالی که نقطه مقابل خجولی، رفتار پرخاشگرانه بوده و یک رفتار میان این دو به نام رفتار قاطعانه وجود دارد.
امیدوارم از مطالعه این مقاله لذت برده باشید…
مجموعه ما؛ بیشتر از یک، که در زمینه آموزش سخنرانی، فن بیان و رفتار فعالیت می‌کند، برای آموزش صحیح رفتارهای مناسب، یک دوره به شدت کاربردی راه اندازی کرده:
دوره شهامت! شما می‌توانید با شرکت در این دوره غیرحضوری، علاوه بر تمامی راهکارهای غلبه بر خجولی، افزایش اعتماد به نفس و… به خوبی رفتار پرخاشگرانه را بشناسید. با شرکت در این دوره و انجام تمرین‌های آن، می‌توانید به یک انسان قاطع تبدیل شوید که به بهترین شکل ممکن با انسان‌های اطراف خودش تعامل صحیح دارد. اگر دوست دارید به جمع چند هزار نفری که قبلا در این دوره شرکت کرده‌اند وارد شوید، پیشنهاد می‌کنم به صفحه دوره شهامت بروید و با سرفصل‌های این دوره 15 ساعته آشنا شوید.
هنوز محصول فوق‌العاده شهامت را تهیه نکرده اید؟
با این محصول اعتماد به نفس بی نظیری را تجربه کنید و در نهایت احترام، هرگز اجازه ندهید کسی حقتان را پایمال کند!
