زبان بدن، نوعی ارتباط غیر کلامی است که در آن بدون بیان کلمات، از رفتار فیزیکی برای انتقال اطلاعات استفاده می شود. چنین رفتارهایی شامل نوع چهره، وضعیت و حرکات بدن، حرکت چشم، حس لامسه و استفاده از فضا است.

زبان بدن علاوه بر انسان، در حیوانات هم وجود دارد. اما در این مقاله قصد داریم تا بر زبان بدن در انسان تمرکز کنیم. ابتدا آن را نباید با زبان های اشاره اشتباه گرفت، زیرا زبان های اشاره مانند گفتاری، زبان های کاملی هستند که سیستم های گرامری پیچیده خود را دارند و همچنین می توانند ویژگی های اساسی موجود در همه زبان ها را نمایش دهند. اما زبان بدن گرامر ندارد و باید به طور صحیح تفسیر و معنای آن استخراج شود.

هرچند ممکن است در هر کشوری، با توجه به آداب و رسوم و فرهنگ متفاوت آن ، تفسیرزبان بدن متغیر باشد، اما اغلب تفسیرهایی که اکنون وجود دارد، مورد توافق همه جوامع است. اینکه آیا زبان بدن، به یک زبان جهانی تبدیل شده یا نه، هنوز مشخص نیست و بحث های زیادی پیرامون آن شکل گرفته است. اما زبان بدن مکمل ارتباطات کلامی و زیر مجموعه ای از ارتباطات غیرکلامی در تعاملات اجتماعی است. در برخی مواقع، اشارات بدن می تواند ابهام آمیز هم باشد.

زبان صورت

ترکیب حرکات چشم، ابرو، لب ها، بینی و گونه به ابراز احساسات مختلف فرد (مثل شاد، غمگین، افسرده، عصبانی، و غیره) کمک می کنند. آزمایش های رفتاری نشان داده است که شناخت حرکات صورت به شناخت فعل و انفعالات ذهنی کمک می کند. مغز ما می تواند با پردازش همزمان حرکات صورت و بدن فرد مقابل، بفهمد در مغز او چه می گذرد. در این مظالعات افراد مورد آزمایش، با استناد به حرکات صورت، با موفقیت توانستند قضاوت صحیحی از افکار طرف مقابل داشته باشند.

حرکات

حرکات ساخته شده با اعضای بدن (مثلا دست، بازوها، انگشتان، سر، پاها) ممکن است آگاهانه یا غیرآگاهانه باشند. حرکات بازو را می توان به طرق مختلف تفسیر کرد. در هنگام صحبت، زمانی که کسی به صورت ایستاده و نشسته به بازوهایش پیچ و تاب می دهد به این معنی است که احتمالا مایل به گوش دادن به صحبت های طرف مقابل نیستند و در اوهام و تفکرات خود به سر می برند. همچنین عبور دادن هر دودست از زیر بازوی مخالف (حالت دست به سینه) نشان دهنده عدم احساس امنیت و عدم اعتماد به نفس است.

حرکات دست اغلب نشان دهنده وضعیت آرامش یا تشویش افراد هستند. دست های جمع شده، نشان دهنده اعتماد به نفس هستند، در حالی که دست های کشیده شده ممکن است به عنوان نشانه هایی از استرس یا خشم باشند. اگر فرد دست خود را جمع کرد، می توان آن را به عنوان اضطراب یا استرس تلقی کرد.

حرکات انگشت نیز معمولا برای نشان دادن حالات روحی فردی که آنها را انجام می دهد، استفاده می شود. اشاره کردن با استفاده از انگشت اشاره در اغلب جوامع، امری کاملا عادی است، اما ممکن است در یک جامعه با فرهنگ متفاوت، امری ناخوشایند و ناهنجار باشد. مثلا جالب است بدانید، در فرهنگ هندو، نشان دادن انگشت اشاره، امری توهین آمیز است. آنها برای اشاره به چیزی، از انگشت شست خود استفاده می کنند. به همین ترتیب، نشان دادن انگشت شست، در کشورهایی مثل آمریکا، فرانسه و آلمان نشانه ی خوب یا اصطلاحا “OK” دادن باشد، اما در ایران، بنگلادش و تایلند، حرکتی زشت تلقی می شود.

دست دادن

دست دادن به طور رسمی، معمولا یا می تواند برای تبریک گفتن باشد و یا پس از امضای یک توافقنامه انجام شود. نوع دست دادن، اغلب، سطح اطمینان و میزان احساسات یک فرد را هم نشان می دهد. اکنون تفسیرهای گوناگونی از روش های دست دادن وجود دارد. به عنوان مثال، فشار یا تکان دادن بیش از حد دست، می تواند نشانه ای بر وجود اضطراب باشد. دست دادن در فرهنگ مسلمانان، امری ناپسند است و ممکن است مردان و زنان هرگز دست های هم را لمس نکنند. اما در آمریکا چطور؟ در آنجا دست دادن یک امر خوب، کاملا عادی و مناسب برای برقراری رابطه است.

تنفس

نوع الگوهای تنفس می تواند نشان دهنده خلق و خو و حالت ذهنی فرد باشد. هنگامی که احساسات تغییر می کنند، نوع تنفس فرد هم دچار تغییر می شود. زبان بدن در مورد تنفس، بیشتر در جلسات تجاری و سخنرانی ها کاربرد دارد. به طور کلی، تنفس عمیق و آرام از دیافراگم و شکم ، دلیل بر آرامش و اعتماد به نفس بالای شخص است. در مقابل هر چه کم عمق تر و سریع ترباشد، دلیلی بر عصبانیت همراه با اضطراب است. البته تنفس عمیق در موارد دیگر هم به کار می رود. مثلا اگر از چیزی ناگهان بترسیم، تنفس عمیقی می کنیم تا آرامش خود را به دست بیاوریم. یا حتی برخی مردان برای تحت تاثیر قرار دادن یک دختر، نفس خود را حبس می کند و سعی می کند شکم خود را به داخل فرو ببرد. بعضی از مشاوران تجاری توصیه می کنند با یادگرفتن الگوهای تنفسی، در هنگام جلسات کاری یا معامله، درکی از تفکرات و خصوصیات ذهنی طرف مقابل را به دست بیاوریم.

Oculesics

Oculesics، یک زیر شاخه از زبان بدن برای مطالعه حرکات چشم، رفتار چشم و ارتباط غیر کلامی مرتبط با چشم است. این علم، به عنوان یک علم اجتماعی و رفتاری و زیرمجموعه ای از زبان بدن مورد توجه قرار گرفته است.

درک ارتباط غیر کلامی

اولین افکار و ایجاد اعتماد به نفس

آخرین باری که به پای یک سخنرانی نشستید و یا با فردی در محل کار حرف زدید، بلافاصله چه تاثیراتی از آن گرفتید؟ آیا طرف مقابل شما فردی با اعتماد به نفس بالا بود؟ اگر با حرف هایش توانسته نظر شما را جلب و شما را متقاعد کند، می توان گفت اعتماد به نفس خوبی داشته است. میزان اعتماد به نفس طرف مقابلتان را می توانید با برخی از نشانه های بدنی درک کنید.این بار دقت کنید. آیا فرد مقابل، در هنگام صحبت راه می رود؟ آیا تماس چشمی با شما را دائماً قطع می کند و به دوردست ها نگاه می کند؟ آیا چهره اش عصبی و مضطرب است یا آرام و خندان؟ دست ها و بازوهایش حرکتی ندارد؟ حرکاتش محدود و کوتاه بود یا طولانی و زیاد؟

در افرادی که اعتماد به نفس خوبی دارند، این موارد را احتمالا می بینید:

با قامتی کشیده و به صورت راست می ایستند

ارتباط چشمی زیادی برقرار می کنند و این ارتباط را قطع نمی کنند.

حرکات دست آنها هدفمند است و جهت دست ها رو به بالاست.

معمولا لبخند به لب دارند و آرامش خود را حفظ می کنند.

نوع گفتار آنها روشن و واضح است و شمرده شمرده سخن می گویند.

مطالعات متعددی بر روی حالت چهره در فرهنگ های مختلف انجام شده است و اکنون یک توافق کلی در این مورد شامل هفت حس است که به طور جهانی شناخته می شوند. صرف نظر از زمینه های فرهنگی، این هفت حس عبارتند از: غم، خشم، نفرت، تمسخر، شادی، تعجب، ترس. بروز هرکدام از این حالات هفت گانه می تواند ما را در تشخیص حقیقت و دروغ کمک کند.

چگونه زبان بدن را بخوانیم؟

ارتباطات غیر کلامی، 60 درصد از ارتباطات بین فردی را تشکیل می دهد. بنابراین درک زبان بدن می تواند منجر به روابط نزدیک تر شود، بدیهی است که توانایی دریافت و خواندن سیگنال هایی که افراد با حالات چهره خود ارسال می کنند، مهارتی کاربردی و بسیار مفید است. برای اینکه این مهارت ها ملکه ذهنمان شود، دقت و توجه کافی و تمرین زیادی لازم است.

خواندن نشانه های احساسی

گریه کردن در بیشتر فرهنگ ها با انفجار احساسات ایجاد می شود. اغلب اوقات گریه به عنوان نشانه ای از غم و اندوه د ر نظر گرفته می شود اما گاهی نیز می تواند نشانه شادی باشد. بنابراین وقتی با گریه روبه رو می شوید باید دیگر نشانه ها را هم بررسی کنید تا زمینه گریه را شناسایی کنید. همچنین گریه می تواند به منظور به دست آوردن حس همدردی و یا فریب دیگران باشد.

همچنین گریه می تواند به منظور بدست آوردن همدردی یا فریب دیگران باشد. به گریه ای که برای فریب دادن باشد، اصطلاحا اشک تمساح گفته می شود. (مطابق افسانه ها، تمساح ها برای فریب دادن طعمه های خود، اشک میریزند و خود را ناراحت نشان می دهند)

خشم یا تهدید: چشم های گشاد شده و دهان باز یا بسته و مشت های گره کرده می تواند علامتی برای تهدید یا خشم باشد.

اضطراب: حرکات غیر طبیعی صورت و همچنین افزایش میزان پلک زدن، می تواند نشانه ای از اضطراب و استرس شخص مقابل باشد. فرد مضطرب ممکن است بی قرار باشد، مدام با دست های خود ور برود و نتواند در یک نقطه بماند. اضطراب می تواند با ضربه زدن ها و یا حرکات سریع پا نیز مشخص باشد.

غرور: افراد معمولا غرور خود را با لبخندی کوچک، عقب بردن سر و گذاشتن دست به کمر نشان می دهند.

درک نشانه های ارتباطی

نزدیک شدن ، برانداز کردن یا دست دادن: یکی از راه های برقراری ارتباط، نزدیک شدن و یا لمس فیزیکی است. افراد با این کار می خواهند مهربانی و عشق خود را ابراز کنند. هنگام ابراز علاقه نسبت به افرادی که با آنها احساس راحتی می کنیم، نسبت به افراد غریبه به فضای کمتری نیاز داریم. البته لازم به ذکر است لمس فیزیکی یا نزدیکی زیاد، در برخی از فرهنگ ها مثلا در میان مسلمانان، نه تنها پسندیده نیست، بلکه ممکن است به عنوان توهین تلقی شود..

حرکات چشم: مطالعات نشان می دهد که افراد در هنگام شرکت در یک بحث یا گفتگو، حدود 80 درصد از زمان را بر روی چشمان شخص مقابل متمرکز می شوند. البته ممکن است در این مدت، نگاه افراد، به روی بینی یا لب های طرف مقابل رفته و مجددا به روی چشم ها برگردد. اگر ما در طول یک مکالمه، نگاهمان را از روی چشم فرد مقابل برداریم و به اطراف نگاه کنیم، احتمالا نشانه این است که خسته شده ایم و دیگر نمیخواهیم به حرف های او گوش کنیم. تماس چشمی، اغلب اوقات صداقت فرد را نشان می دهد. حتما برای ما هم پیش آمده که وقتی به دوستمان دروغ گفته ایم و او باور نکرده، فریادی کشیده و به ما گفته در چشمانم نگاه کن و راستش را بگو! بنابراین احتمالا کسی که ناگهان نگاهش را از ما پنهان می کند، احتمالا دارد به ما دروغ می گوید. تماس چشمی بیش از حد و با حالت تهاجمی، نشان می دهد که فرد به حرف ها و صحبت هایش مسلط است.

درک نشانه های جذابیت

تماس چشمی به جز در برخی فرهنگ ها که ممکن است امری بی ادبانه باشد، نشانه ی جذابیت و یا معاشقه است. حد معمول چشمک زدن بین 6 تا 10 بار در دقیقه است. به طور کلی، افرادی که به یکدیگر جذب می شوند، سعی می کنند به هم نزدیک تر شوند. یک ضربه به بازوی شخص مقابل می تواند نشانه ای حاکی از صمیمیت باشد. برای درک این نشانه ها، باید موقعیت، حرکات و مواضع شخص مقابل را به دقت زیر نظر بگیریم و از تفاوت های جنسیتی در نشان دادن جذابیت ،آگاهی داشته باشیم. مردان و زنان در زبان بدن با هم تفاوت هایی دارند. مثلا ممکن است یک مرد، به سمت فردی که به او علاقه دارد برود و سعی کند خود را به او نزدیک کند. در حالی که یک زن با حرکات بدن این کار را انجام می دهد.

درک نشانه های قدرت

توجه به تماس چشمی: افراد با حرکات چشم می توانند تسلط خود به اوضاع و شرایط را نشان دهند.افراد سلطه گر، آزادانه به اطراف نگاه می کنند ، دیگران را در معرض دید مستقیم خود قرار می دهند و آنها هستند که تصمیم می گیرند چه زمانی تماس را قطع کنند.

حالات صورت: فرد سلطه گر و به دنبال قدرت، سعی می کند لبخند نزند و احتمالا به جای آن، لب هایش را فشرده و جمع می کند.

وضعیت دست ها: افراد قدرتمند، محکم و به صورت مستقیم دست می دهند. در هنگام حرف زدن هم یا کف دستشان به سمت بالاست یا دست هایشان را کمی بالا نگه می دارند.

فضای فیزیکی: با دقت در نظر بگیرید که شخص چگونه فضای اطرافش را مدیریت می کند. افراد خواهان قدرت و سلطه طلب، اغلب می توانند فضای فیزیکی بیشتری را نسبت به خود و افرادی که فکر می کنند از آنها در سطح پایین تری هستند، به وجود می آورند و این کار را برای نشان دادن تسلط و قدرت خود می کنند.

درک زبان بدن

در رابطه با زبان بدن ذکر چند نکته ضروری است:

1- بهتر است بدانیم به دلیل تفاوت نوع انسان ها باهم، خواندن زبان بدن، چندان هم کار ساده ای نیست. رفتار غیرکلامی، به خودی خود، پیچیده و چالش برانگیز است. در واقع برای درک عمیق تر زبان بدن، شناخت شخصیت فرد مقابل، عوامل اجتماعی و شرایط خاص هم لازم است و چون همیشه این ویژگی ها در دسترس نیست، فهمیدن زبان بدن، کار دشواری است. (مثلا اگر شخص مقابل در آن روز دعوای سختی کرده باشد و یا احساس خوشحالی عمیقی بکند ممکن است واکنش های متفاوتی نشان دهد)

2- تفاوت های فردی: ممکن است تفاوت های فردی در درک زبان بدن فرد مقابل، مشکل ایجاد کند. در واقع ما مممکن است زبان بدن یک شخص را به راحتی متوجه بشویم، در حالی که زبان بدن شخص دیگر را نتوانیم درک کنیم. ممکن است فردی در شناخت زبان بدن مهارت داشته باشد و خودش هنگام دروغ گفتن بتواند شخص مقابلش را گمراه کند.

مجددا تاکید می شود که در فرهنگ های مختلف، زبان بدن متفاوت است. در فرهنگ ژاپنی تماس چشمی نشانه ی خشم است اما در کشور فنلاند، نشانه ی صمیمیت!