عوامل مؤثر بر ترس از سخنرانی (بر اساس تحقیقات علمی در مجموعه بیشتر از یک)

امیرعباس بابکیان پور، تحلیلگر و پژوهشگر در حوزه مدیریت فردی و سازمانی، مدیرعامل شرکت آماری و پژوهشی آرمان پژوهان است.

ایشان و تیم خودشان، در تحقیقی که بر روی گروهی از شرکت کنندگان کارگاه سخنرانی و فن بیان مجموعه بیشتر از یک نفر انجام داده، به نتایج جالبی دست یافته است.

این مقاله در مورد عوامل مؤثر بر ترس از سخنرانی است و مبتنی بر تحقیقات علمی.

مقدمه

انسان‌ها در دنیای امروزی بیشتر از هر زمان دیگری به ارتباطات سازنده و مؤثر با یکدیگر احتیاج دارند تا نیازهای مختلف خود را به خوبی ارضاء کنند.

در این بین فردی که نتواند ارتباطات مناسبی را ایجاد کند، قادر نیست در محیط‌های اجتماعی رشد کند. چرا که موفقیت در دنیایی که ما در آن زندگی می‌کنیم بیش از هر زمان دیگری وابسته به مهارت‌های زندگی کردن است تا بتوانیم زندگی خوبی ایجاد کنیم و علاوه بر افزایش سطح کیفیت زندگی خود، کیفیت زندگی اطرافیان و دیگران را نیز بیشتر کنیم.

یکی از مهارت‌های مورد نیاز و ضروری برای هر فردی که در عصر حاضر زندگی می‌کند، مهارت‌های اجتماعی است؛ زیرا ما موجوداتی اجتماعی هستیم پس محیط اجتماعی از ما جدانشدنی است و برای بهتر کردن زندگی اجتماعی خودمان باید مهارت‌های اجتماعی مناسب را یاد بگیریم.

در این بین، ارتباطات کلامی و فن بیان یکی از مهارت‌های مفید اجتماعی محسوب می‌شود تا افراد قادر باشند نظرات و ایده‌های خود را به شیوه‌ای درست، با دیگران در میان بگذارند و با ارتباطات خوب و مناسب، زندگی خود را غنی و با کیفیت کنند.

همان‌طور که مهارت راه رفتن در کودکی، مهارت خواندن و نوشتن در مدرسه، مهارت دوچرخه‌سواری در نوجوانی، مهارت رانندگی و مهارت‌های شغلی در سنین جوانی، نیازمند تمرین و تلاش هستند، «مهارت فن بیان و سخنوری» اکتسابی و در هر انسانی قابل رشد است، به شرطی که به آن توجه کافی و دائماً تکرار شود.

به قول دیل کارنگی نویسنده کتاب «آئین سخنوری»:

«کسب مهارت سخنوری نیازمند توجه، تکرار و تداعی است».

همیشه در مسیر هر مهارتی در زندگی، سختی‌ها و موانع بی‌شماری وجود دارند که وقتی از دور به آن‌ها نگاه می‌کنیم، بسیار سخت و نفس‌گیر به نظر می‌رسند.

اما شاید به این اصل کمتر توجه می‌کنیم که موانع برای تمام انسان‌ها هستند و راه حل آن‌ها فقط برای انسان‌های هدفمند و با انگیزه.

بنابراین مهارت فن بیان و سخنرانی نیز از این قاعده خارج نیست و برای موفقیت در افزایش فن بیان و سخنرانی، موانع زیادی وجود دارند که تنها راه غلبه بر آن‌ها علاوه بر شناخت درستشان، تلاش، باور و اشتیاق است.

و اما ترس از سخنرانی…

حالا که حرف از مشکلات و موانع در مسیر مهارت فن بیان و سخنرانی به میان آمد، یکی از موانع در راه کسب مهارت فن بیان و سخنرانی، «ترس از سخنرانی» آن هم در برابر جمع است.

مانعی که بسیاری از افراد جامعه با آن مشکل زیادی دارند و اغلب نمی‌دانند که این ترس هم با شناخت درست و به تبع تمرین و پشتکار، به راحتی قابل حل و البته قابل مدیریت و کنترل است.

زیرا ترس مثل هر هیجان دیگری، هیچ‌گاه از ما جدا نمی‌شود و زمانی از چیزی در زندگی نمی‌ترسیم که اولاً مغز قدیم ما کار نکند و دوماً مرده باشیم.

پس حالا که متوجه شدیم همیشه ترس با ما هست و یار با وفای ما در زندگی است، برای غلبه بر ترس باید آن را به خوبی بشناسیم و بعد آن را به درستی کنترل و مدیریت کنیم.

همان‌طور که در هر باغچه زیبایی که پر از گل و گیاه هست، علف‌های هرز همیشه می‌رویند، ترس از سخنرانی هم یکی از علف‌های هرز باغچه ذهن ما است و همواره در ذهن ما وجود دارد که باید آن را به درستی بشناسیم و راه حلی اصولی را برای تسلط بر آن پیدا کنیم.

تحقیقی که بر روی شرکت کنندگان مجموعه بیشتر از یک انجام شد…

در رابطه با «عوامل موثر بر ترس از سخنرانی»، بنده (امیرعباس بابکیان پور) سعی کردم که با انجام تحقیقی، عوامل مؤثری که باعث ترس از سخنرانی می‌شوند را از زبان خود کارآموزان «دوره 83 فن بیان و سخنرانی موسسه بیشتر از یک نفر» که دغدغه و مشکل اصلی آن‌ها همین ترس است مورد شناسایی قرار دهم؛ بنابراین در این رابطه تحقیق کیفی بر روی 15 نفر (7 نفر مرد و 8 نفر زن) از کارآموزان دوره 83 فن بیان و سخنرانی «موسسه بیشتر از یک نفر» در بازه زمانی مهر و آبان سال 1397 انجام گرفت. با این هدف که عوامل مؤثر بر ترس از سخنرانی را کشف کنیم.

نتایج پژوهش

میزان تغییرات کاهش ترس از سخنرانی در بین کارآموزان به چه صورت بوده است؟

روش تحقیق از نوع «تحقیقات کیفی به شیوه پدیدارشناسی» بود که بعد از تحلیل نتایج با نرم‌افزار MAXQDA نسخه 12، چهار مؤلفه کلیدی مؤثر بر ترس از سخنرانی مشخص شدند.

این چهار مؤلفه شامل «سخنران، مخاطب، محتوا و محیط» بودند.

هر کدام از این چهار مؤلفه که همان «اکو سیستم سخنرانی» نیز به حساب می‌آیند، شاخص‌های دیگری داشتند که به طور کامل در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم.

نتایج این پژوهش نشان داد که ترس از سخنرانی در بین کارآموزان در این دوره به میزان 53% و به صورتی معنادار با سطح اطمینان 99% کاهش پیدا کرد.

در حقیقت بین نمرات ترس از سخنرانی کارآموزان در ابتدای دوره و انتهای دوره، تفاوت چشمگیر و معنی داری از لحاظ آماری مشخص شد.

در بخش عوامل مؤثر بر ترس از سخنرانی، از بین 47 عامل شناسایی شده توسط کارآموزان، 19 عامل مربوط به مؤلفه «سخنران»، 17 عامل مرتبط با مؤلفه «مخاطب»، 7 عامل مربوط به مؤلفه «محتوا» و در نهایت 4 عامل مرتبط با مؤلفه «محیط» بودند.

* عواملی که در حیطه مؤلفه «سخنران» به ترتیب باعث ترس از سخنرانی شدند، شامل:

1- تسلط و مهارت ناکافی، 2- کامل گرایی، 3- عدم اعتماد به نفس، 4- مشکل در صدا و تنفس.

* عواملی که در حیطه مؤلفه «مخاطب» به ترتیب باعث ترس از سخنرانی شدند، شامل:

1- ترس از قضاوت مخاطب، 2- عدم شناخت مخاطب، 3- عکس‌العمل‌های منفی مخاطب، 4- جایگاه بالاتر مخاطب

* عواملی که در حیطه مؤلفه «محتوا» به ترتیب سبب ترس از سخنرانی شدند، عبارت‌اند از:

1- عدم تسلط بر محتوا، 2- فراموشی محتوا، 3- ناکارآمدی و جذاب نبودن محتوا

* عواملی که در حیطه مؤلفه «محیط» به ترتیب سبب ترس از سخنرانی شدند، عبارت‌اند از:

1- ترس از جمعیت زیاد، 2- عدم تطابق فرهنگی، 3- تغییر شرایط

خلاصه نتایج پژوهش در نمودار ذیل به صورت کلی آورده شده است:

شکل شماره 1: عوامل مؤثر بر ترس از سخنرانی

از این تحقیقات علمی چه نتیجه ای می گیریم؟

می‌توانیم بگوییم برای کاهش ترس از سخنرانی، بیشتر باید به عواملی که مربوط به مؤلفه «سخنران» هستند، توجه کرد و آنچه که بیشتر باعث ترس از سخنرانی می‌شود، مربوط به خود سخنران است و نه شخص دیگری.

1- مؤلفه «سخنران»

1-1 تسلط و مهارت ناکافی

در مؤلفه «سخنران»، عاملی که بیشترین تأثیر را بر ترس از سخنرانی داشت، تسلط و مهارت ناکافی بود. برای غلبه بر این ترس لازم است که توجه کافی به مهارت‌های خود در زمینه فن بیان کنیم و تمرین‌های فن بیان را جدی بگیریم و به انجام درست آن‌ها متعهد باشیم.

1-2 کامل گرایی

لازم است فرد سخنران دست از کامل گرایی (تلاش بیش از حد برای بی نقص بودن) بردارد و این حقیقت را قبول کند که انسان حتمی‌الخطا است و از اشتباهات خود در سخنرانی هیچ باکی نداشته باشد و به این موضوع باور پیدا کند که اشتباه و ایراد در سخنرانی شامل حال همه افراد از جمله افراد حرفه‌ای در این زمینه می‌شود.

1-3 عدم اعتماد به نفس

عامل دیگر عدم اعتماد به نفس است. سخنران باید اعتمادش را نسبت به مهارت‌هایش افزایش بدهد و به خود و توانایی‌هایش باور کافی داشته باشد.

1-4 ترس از صدای نابهنجار و مشکل در تنفس

برای کاهش ترس از صدای نابهنجار و مشکل در تنفس خود در حین سخنرانی، مهارت‌های صداسازی و تنفس را همیشه باید انجام داد و همیشه به مکث‌های به جا و مناسب در حین صحبت کردن و همچنین داشتن صدای رسا توجه نشان بدهیم.

2- مؤلفه «مخاطب»

2-1 ترس از قضاوت مخاطب

در بخش «مخاطب» بیشتر افراد از این ترس دارند که مخاطب چه فکری راجع به آن‌ها می‌کند و چه برداشتی از سخنرانی‌اش دارد. اگر شناخت درستی درباره مخاطب داشته باشیم و محتوای صحبت‌هایمان همان دغدغه مخاطب باشد، دیگر ترسی از قضاوت مخاطب نداریم، چون می‌دانیم که حرف‌هایی که می‌زنیم به دردش می‌خورد و برایش مفید است.

2-2 عدم شناخت مخاطب

عامل دیگر، عدم شناخت مخاطب است، سخنران مخاطب را باید قبل از سخنرانی خود به خوبی بشناسد و بداند که اکثر مخاطبانش مرد هستند یا زن؟ در چه بازه سنی قرار دارند؟ سطح تحصیلات بیشترشان چیست؟ چه مشکلاتی و چه مسائلی در زندگی دارند؟ وقتی ما در مورد مخاطب خود به خوبی تحقیق می‌کنیم، دیگر ترسی از ناشناس بودن مخاطب نداریم و در حقیقت سعی می‌کنیم که او را بهتر از خودش بشناسیم.

2-3 ترس از عکس‌العمل منفی مخاطب

ترس از عکس‌العمل منفی مخاطب مانند مسخره شدن از طرف او، عامل دیگر ترس از سخنرانی است که هرچه میزان اعتماد به نفس ما به عنوان سخنران بالاتر باشد، این عامل خیلی برای ما دردسرساز نخواهد بود؛ زیرا می‌دانیم که همیشه اختلاف عقیده و نظر در بین انسان‌ها با تیپ‌های شخصیتی مختلف وجود دارد و این یک امر کاملاً طبیعی است و نباید به خاطر آن ترسی را به خود راه بدهیم.

2-4 ترس از جایگاه بالاتر مخاطب

ترس از جایگاه بالاتر مخاطب، عامل دیگری است که اگر سخنران به این موضوع باور پیدا کند که همه افراد در هر زمینه‌ای دانش کافی ندارند و شاید در حوزه خاصی متخصص باشند، اما در حوزه‌های دیگر حرفی برای گفتن ندارند. پس این باور درست، خیلی می‌تواند به کاهش ترس از سخنرانی کمک کند.

3- مؤلفه «محتوا»

3-1 ترس از عدم تسلط بر محتوا

در بخش «محتوا»، بیشترین میزان ترس از سخنرانی مربوط به ترس از عدم تسلط بر محتوا است که لازمه غلبه بر این ترس آن است که قبل از سخنرانی حتماً متن سخنرانی خودمان را بارها و بارها و البته به صورتی منظم و برنامه‌ریزی شده و در بازه‌های زمانی مشخص با توجه به تمامی جزئیات از جمله نوع لباس خود در حین سخنرانی تکرار کنیم.

3-2 فراموشی محتوا

فراموشی محتوا، عامل دیگر ایجاد ترس از سخنرانی است که اگر تکرار و تداعی به درستی انجام شود، این ترس هم از بین می‌رود که لازمه‌اش آن است که سخنران حافظه خود را با شیوه‌های علمی تقویت حافظه، افزایش دهد.

3-3 ناکارآمدی و جذاب نبودن محتوا

ناکارآمد و جذاب نبودن محتوا، ترس دیگری است که اگر سخنران به محتوا و مطالب خودش باور کافی داشته باشد و با محتوای مطالب خود زندگی کرده باشد و محتوایش برگرفته از ذهنیاتش باشد، قطعاً به دلیل نو بودن مطالب، مورد استقبال مخاطب قرار می‌گیرد و اکثر مخاطبان آن را جذاب می‌دانند.

4- مؤلفه «محیط»

4-1 ترس از قرار گرفتن در برابر جمعیت زیاد

در بخش «محیط»، بیشترین ترس از سخنرانی، ترس از قرار گرفتن در برابر جمعیت زیاد است که این ترس هم با تمرین زیاد و سخنرانی کردن در برابر جمع‌های کوچک و دوستانه و تعمیم آن به جمع‌های بزرگ‌تر، کمتر می‌شود.

4-2 عدم تطابق فرهنگی

عامل دیگر در این زمینه، عدم تطابق فرهنگی است که بهتر است قبل از سخنرانی، سخنران فرهنگ مخاطب خود را خوب بشناسد تا در صحبت‌های خود به فرهنگ مخاطب و باورهای ذهنی‌اش احترام بگذارد و آن‌ها را زیر سؤال نبرد.

4-3 تغییر شرایط

در نهایت ترس از تغییر شرایط و این که شرایط سخنرانی غیرقابل پیش‌بینی است، می‌تواند باعث ترس در وجود سخنران شود که تمرین از قبل و تصویرسازی ذهنی برای حالات مختلف با در نظر گرفتن شرایط ناگوار مانند «سوتی دادن!!!» و یا «زمین خوردن روی صحن سخنرانی!!!» و این که چه کاری در آن لحظه از سوی سخنران صورت گیرد، می‌تواند تا حدودی این ترس را از بین ببرد.

راهکارهای مدیریت ترس از سخنرانی

حالا که متوجه عوامل مؤثر بر ترس از سخنرانی شدیم و آن را به طور مفصل توضیح دادیم، از نتایج به دست آمده می‌توان این پیشنهاد را به افراد علاقه‌مند در این زمینه داد که تنها راهکار کلیدی و مؤثر برای غلبه بر ترس از سخنرانی آن است که همیشه نسبت به تمرین کردن مهارت فن بیان و سخنرانی خود متعهد باشیم و بدانیم که هر مهارتی از حرکت پیوسته و مداوم در جاده تمام نشدنی تمرین، حاصل می‌شود.

سپاسگزاری

در نهایت از موسسه بیشتر از یک نفر و اعضای پرتلاش و محترم آن از جمله محمد پیام بهرام پور، آقای سروش صفدریان و خانم فرزانه جعفری کمال تشکر را دارم و از همکاری بی دریغ کارآموزان دوره 83 فن بیان و سخنرانی نیز بی نهایت سپاسگزارم. امیدوارم محتوای این مقاله بتواند کمک شایانی به افراد علاقه‌مند در این زمینه کند.

راه های ارتباطی با امیرعباس بابکیان

www.arman-pajoohan.ir

arman.pajoohan.co@gmail.com

برای کسانی که ممکن است امکان حضور در تهران و کارگاه های حضوری مجموعه را نداشته باشند، یک بسته فوق العاده جذاب و کاربردی به نام «بسته جامع سخنرانی و فن بیان» تهیه کرده ایم.

در این بسته، تمامی تمارینی که در جلسات حضوری انجام می شود گنجانده شده و به راحتی می توانید فن بیان  وسخنرانی تان را به سطح فوق العاده ای برسانید.

روی تصویر زیر کلیک کنید: